De juridische kwalificatie van online platforms zorgt in de eenentwintigste eeuw voor veel discussie. Bedrijven zoals Uber zijn van mening dat zij slechts een ‘platform’ bieden waarop vraag en aanbod elkaar treffen. Inmiddels weten we dat dit te simpel gedacht is. Zo kwam het Hof van Justitie van de Europese Unie in dit arrest tot de conclusie dat Uber wel degelijk een vervoersbedrijf is. De jurisprudentie over dit onderwerp is helaas niet eenduidig en dat is betreurenswaardig te noemen. De rechter oordeelde bovendien dat Booking.com en VVV Texel niet bemiddelen, terwijl Prijsvrij, Hotel Booker en Bungalow Booker dit nu juist wel zouden doen. Deze blog probeert duidelijkheid te geven over de verschillende juridische rollen van online platforms en de bijbehorende consequenties.
Platform als bemiddelaar
Een bemiddelaar is een partij die tegen vergoeding als tussenpersoon optreedt bij de totstandkoming van overeenkomsten tussen twee andere partijen (bijvoorbeeld koper en verkoper), zonder zelf onderdeel te worden van de overeenkomst. Voor een bemiddelingsovereenkomst gelden drie wettelijke vereisten:
- er moet een overeenkomst van opdracht zijn;
- de opdrachtnemer moet werkzaam zijn bij de totstandkoming van één of meer overeenkomst(en); en
- de opdrachtnemer moet een tussenpersoon zijn.
De werkzaamheden van de bemiddelaar kunnen onder andere bestaan uit het plaatsen van advertenties of het in goede banen leiden van de communicatie tussen de twee partijen. De wet stelt hier geen minimumeisen aan.
Het lijkt aannemelijk dat een online platform waarop ondernemers hun producten of diensten kunnen aanbieden, ook een bemiddelaar is. Het platform brengt immers via de website vraag en aanbod bij elkaar en bemiddelt aldus bij de totstandkoming van de overeenkomst tussen koper en verkoper, zonder daar zelf onderdeel van uit te maken. Zoals aan het begin van deze blog al werd benadrukt, is een online platform echter lang niet altijd te kwalificeren als bemiddelaar. Het Hof Amsterdam oordeelde bijvoorbeeld dat Booking.com geen bemiddelaar is. Deze uitspraak stuitte op veel kritiek, onder meer omdat Booking.com gewoon voldeed aan de drie eerdergenoemde eisen voor het zijn van bemiddelaar.
Platform als (handels)agent
De agentuurovereenkomst is een overeenkomst waarbij de verkoper (de ‘principaal’) en het platform (de ‘handelsagent’) bepalen dat de handelsagent bij de totstandkoming van overeenkomsten tussen de principaal en derden zal bemiddelen. Hieruit vloeit voort dat de agentuurovereenkomst een vorm van bemiddeling is. De agentuurovereenkomst lijkt in veel opzichten op de bemiddelingsovereenkomst. Kenmerkend aan de agentuurovereenkomst is dat partijen een langdurige samenwerking willen aangaan. De bemiddelingsovereenkomst daarentegen ziet slechts op de totstandkoming van een of meer overeenkomsten tussen de verkoper en derden. De Nederlandse agentuurregeling is gebaseerd op een Europese richtlijn, die als belangrijkste doelstelling het beschermen van handelsagenten heeft. Zo kunnen agenten bij beëindiging van de agentuurovereenkomst recht hebben op een klantenvergoeding (ook wel goodwill vergoeding genoemd). T-mobile, vliegtickets.nl of autohuren.nl zijn voorbeelden van (bemiddelende) handelsagenten.
Platform als prikbord
Om het nog iets ingewikkelder te maken, kan een platform ook als prikbord worden aangemerkt. Booking.com is al even ter sprake gekomen en dat is niet geheel zonder reden. In het vrij recente Booking.com arrest heeft de rechter bepaald dat Booking.com geen bemiddelaar is, maar als een elektronisch prikbord moet worden gezien. Het is nog even afwachten of de Hoge Raad deze uitspraak in stand houdt. Of een online platform de rol van bemiddelaar of prikbord heeft, kan worden bepaald door te kijken naar de verhouding tussen het platform en de betrokken partijen. Indien een online platform partijen slechts bij elkaar brengt – en dus geen tussenpersoon is – heeft het platform de rol van ‘digitaal prikbord’. Hierbij is het essentieel dat het online platform partijen de mogelijkheid geeft om direct contact met elkaar op te nemen, zodat zij onderling tot overeenstemming kunnen komen zonder verdere betrokkenheid van het prikbord. Het schoolvoorbeeld van zo’n prikbord is marktplaats.nl. Dit platform brengt vraag en aanbod wel bij elkaar, maar voor een geslaagde (ver)koop is direct contact tussen koper en verkoper vereist. Zonder tussenkomst van marktplaats.nl dus.
Waarom is het eigenlijk zo belangrijk om een online platform te labelen? Het antwoord heeft alles te maken met de verschillende verplichtingen die elk label met zich brengt. Fungeert het platform louter als prikbord? Dan hoeft de platformhouder niet te voldoen aan de Wet Koop op Afstand. In de praktijk zou dit kunnen betekenen dat de platformhouder zich niet bezig hoeft te houden met het herroepingsrecht en – in zijn algemeenheid – met het informeren van de consument.
Auteur(s): Spaans&Spaans en Maaike Meeuwsen.