Het is voor zowel de ondernemer als de klant enorm belangrijk om te weten of, wanneer en hoe een overeenkomst kan worden beëindigd. Evenzeer is het van belang om af te spreken wat de gevolgen van een dergelijke beëindiging zullen zijn: moeten er bijvoorbeeld nog zaken worden teruggegeven en/of reeds gemaakte kosten worden betaald?
Het kan natuurlijk best voorkomen dat een klant niet tevreden is met de voortgang van de dienstverlening, een abonnement wil beëindigen of vanwege een andere reden niet meer aan zijn verplichtingen uit de overeenkomst wil voldoen. Hetzelfde geldt voor de ondernemer: misschien wil je juist af van de overeenkomst met de klant die enorm traag is met het aanleveren van de juiste informatie, of is een wijziging van de overeenkomst dusdanig bezwaarlijk voor jou dat je eigenlijk de overeenkomst zou willen beëindigen.
Vaak wordt in de Algemene Voorwaarden iets geschreven over het einde van een overeenkomst, maar het ontbinden van een overeenkomst heeft totaal andere rechtsgevolgen dan een beëindiging (precies de reden waarom je niet zomaar Algemene Voorwaarden moet knippen en plakken van een aantal concurrenten, maar het opstellen ervan liever aan een jurist uitbesteedt). Hoog tijd dus om wat opheldering te verschaffen. Let wel, we bespreken hier algemene regels omtrent de beëindiging van een overeenkomst. Voor sommige typen overeenkomsten en rechtsverhoudingen heeft de wetgever eigen regels opgesteld.
Ontbinden van een overeenkomst: gevolgen
In veel Algemene Voorwaarden zie je iets terugkomen over de mogelijkheid tot ontbinding van de overeenkomst. Wat betekent dit nou precies?
De ontbinding is wettelijk geregeld in artikel 6:265 van ons Burgerlijk Wetboek:
Iedere tekortkoming van een partij in de nakoming van een van haar verbintenissen geeft aan de wederpartij de bevoegdheid om de overeenkomst geheel of gedeeltelijk te ontbinden, tenzij de tekortkoming, gezien haar bijzondere aard of geringe betekenis, deze ontbinding met haar gevolgen niet rechtvaardigt.
De ontbinding is eigenlijk een manier om een overeenkomst te beëindigen. Het cruciale verschil met de beëindiging, annulering of opzegging van een overeenkomst, is dat er bij een ontbinding voor partijen een verbintenis tot ongedaanmaking van de reeds door hen ontvangen prestaties ontstaat. In normale mensentaal: een ontbinding is het terugdraaien van de situatie. Na de ontbinding hebben beide partijen geen recht meer op de prestaties van de wederpartij, maar zijn zij ook voor de toekomst bevrijd van hun eigen verbintenissen. Bovendien geeft de ontbinding recht op schadevergoeding (de zogenaamde vergoeding van het positief contractsbelang). Dit houdt in, dat de teleurgestelde wederpartij het recht heeft om zich in de (denkbeeldige) situatie te bevinden als ware het contract wél geheel correct was nagekomen. Indien de aard van de prestatie uitsluit dat zij ongedaan wordt gemaakt, heeft de wetgever bepaald dat daarvoor een vergoeding in de plaats treedt (artikel 6:272, lid 1 BW). In de praktijk zal deze vergoeding veelal gesteld kunnen worden op de hoogte van de tegenprestatie. De ontbinding heeft dus best een vergaande strekking, waar niet elke ondernemer zich bewust van is. Alhoewel het terugbetalen van een geldbedrag niet zo lastig is, betekent het feit dat prestaties over en weer moeten worden teruggedraaid ook dat reeds geleverde goederen of verleende diensten moeten worden ‘teruggeven’ In de praktijk leidt dit al heel snel tot problemen. Gelukkig zijn de wettelijke bepalingen over ontbinding van regelend recht en kan je het recht op ontbinding of de gevolgen ervan dan ook uitsluiten of beperken. Voor consumenten geldt echter een ander regime, omdat zij als de ‘zwakkere partij’ een hogere bescherming genieten. In bepaalde gevallen kan het dan ook lonen om de ontbinding te beperken (of in zijn geheel uit te sluiten) in de Algemene Voorwaarden of overeenkomst, bijvoorbeeld door op te nemen dat reeds geleverde prestaties geen voorwerp van ongedaanmaking vormen of je geen schadevergoeding verschuldigd bent wanneer er wordt ontbonden.
Opzeggen, annuleren, beëindigen van een overeenkomst
De ontbinding is wettelijk geregeld, maar het opzeggen, annuleren of beëindigen van een overeenkomst is dat niet. In de praktijk betekenen al deze woorden hetzelfde: het einde van een overeenkomst, niet zijnde ontbinding. In Nederland geldt in principe het beginsel van contractsvrijheid waardoor het partijen vrij staat om de inhoud van een contract te bepalen. Of en hoe partijen een overeenkomst kunnen beëindigen is zodoende in eerste instantie afhankelijk van wat zij hieromtrent in de overeenkomst hebben opgenomen. Vaak is hieromtrent in de Algemene Voorwaarden iets opgenomen! Aan de uitoefening van een opzegging kunnen voorwaarden worden gesteld. Zo kan er o.a. bepaald worden dat opzegging te allen tijde schriftelijk dient te geschieden (een vormvereiste) en hieraan een opzegtermijn worden verbonden.
De gevolgen van opzegging zijn anders dan die van ontbinding. Opzegging leidt in principe enkel tot het einde van de toekomstige wederzijdse rechten en verplichtingen van partijen; zij heeft geen gevolgen voor het verleden. Daarentegen treden door ontbinding zogenaamde ongedaanmakingsverplichtingen in voor partijen (prestaties moeten worden teruggedraaid). Beide mogelijkheden van beëindiging van de overeenkomst zijn verschillend en voor elke onderneming moet er worden bekeken wat een gunstige en gewenste situatie is om de overeenkomst te beëindigen, wat vervolgens in de Algemene Voorwaarden of overeenkomst moet worden opgenomen.
